Een lange ballontraditie

In juni 1783 slaagden de gebroeders Joseph en Etienne Montgolfier (Frankrijk) erin om voor de eerste maal een onbemande heteluchtballon te doen opstijgen. Een paar maanden later lanceerde hun landgenoot J.-A.-C. Charles de eerste waterstofgasballon. Op 1 december 1783 realiseerde Charles de eerste bemande ballonvlucht. Spoedig noemde men heteluchtballons montgolfières en hun met waterstof gevulde tegenhangers charlières. De toenmalige pers bracht enthousiaste berichten over de ophefmakende ballonopstijgingen.


Al vanaf begin 1784 vonden in het Waasland ballonexperimenten plaats. Joannes Van Goethem, zoon van een Sint-Niklase edelsmid, zorgde voor de eerste geslaagde ballonstunt te Sint-Niklaas. Hij deed zijn proef op het erf van zijn moeder op de Varkensmarkt (de huidige Houtbriel). De ballon ging op 15 april 1784 om 15 uur de lucht in en dreef op ongeveer 105 m hoogte over de Grote Markt. Hij kwam neer in een tuin in de Nieuwstraat. De ballon werd opnieuw gevuld en voor een tweede keer opgelaten. Omdat er ondertussen enkele gaten in gekomen waren, ging het tuig niet meer zo hoog en kwam weldra weer in een tuin terecht.


De eerste bemande ballonvaart te Sint-Niklaas liet nog zestig jaar op zich wachten. Luchtreiziger Kirsch ging op 3 maart 1845 van op de speelplaats van het Sint-Jozef-Klein-Seminarie het luchtruim in met een ballon van een Antwerps genootschap. Vele inwoners van Sint-Niklaas hadden het spektakel de maand voordien al meegemaakt in Temse. Zij wilden dan ook geen kijkgeld betalen om op de speelplaats te staan en stelden zich tevreden met een plaatsje achter de schoolmuur. Een grote menigte was getuige van de luchtreis van Kirsch, die op het grondgebied van Belsele landde.


Na de Frans-Pruisische oorlog in 1870, waarbij luchtballons met succes als ontsnappingsvoertuigen gebruikt waren, werd de ballonvaart razend populair. Franse en Belgische aëronauten zoals Jean-Baptiste Glorieux, Camille Dartois en Adolphe Denys reisden in onze streken rond om feesten en kermissen op te luisteren met ballonopstijgingen. Vanaf 1873 waren ballonvaarders geregeld te gast op de Sint-Niklase zomerkermissen.


Sint-Niklaas was voorgoed in de ban van de ballon. Op 4 mei 1911 vond op de Grote Markt de eerste opstijging plaats van de Waaslander, de luchtballon van de Aëro-Club van Sint-Nikolaas. De Aëro-Club werd op 27 mei 1912 officieel gesticht als een naamloze vennootschap. De maatschappij stelde zich tot doel "de uitbreiding van luchtvaart in het Vlaamsche gedeelte van België", "de medewerking tot het ontwikkelen van alle wetenschappen die in verband staan met de luchtvaart" en "de algemeene onderneming van luchtvaartfeesten, bijzondere luchtreizen en wetenschappelijke proefnemingen en opstijgingen". Voorzitter Ivo Joos en schatbewaarder Achilles Stoffyn waren allebei brouwer van beroep. Secretaris Jules Hanssens was autohandelaar. De Aëro-Club doopte op 26 juni 1913 haar tweede luchtballon, de Waaslander II.


Tot het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog organiseerde de vennootschap geregeld luchtreizen, onder andere op de kermissen te Lokeren en Sint-Niklaas. Op 21 september 1914 werden de beide ballons opgeëist door het Belgische leger. Een valscherm van één van de Waaslanders is bewaard gebleven. De Aëro-Club hervatte haar activiteiten niet meer na de oorlog. Wel knoopte het stadsbestuur in 1919 weer aan bij de traditie van ballonopstijgingen op kermisdonderdag.


VAN BEVRIJDINGSFEESTEN NAAR VREDEFEESTEN


Na de Tweede Wereldoorlog werd het ballonevenement gekoppeld aan de herdenking van de Bevrijding. Tijdens de Bevrijdingsfeesten van 1948 werd op de Grote Markt de eerste landingswedstrijd voor gasballons georganiseerd. Het initiatief was gegroeid uit een contact van burgemeester Romain De Vidts en zakenman André Sax met de Brusselse ballonvaarder Jozef Van Der Straeten. Op zaterdag 4 september 1948, omstreeks 16 uur, streden vijf piloten voor de wisselbeker Leon Gheude: Scutenaire, Van Someren, Van Der Straeten, Van Den Bemden en Wallaert. De aëronauten moesten zo dicht mogelijk landen bij de plaats die hen kort voor het opstijgen werd bekendgemaakt. Van Der Straeten won de eerste wedstrijd.


De dag daarna was de luchtreis geprogrammeerd die tijdens de zomerkermis afgelast was wegens het slechte weer. 's Namiddags steeg piloot Wallaert op met een ballon van 600 m³. Aan de luchtreis was een "reuzen-rallye" verbonden voor auto's, moto's en fietsen. Wie het vlugst bij de landingsplaats van de ballon was, kon een prijs winnen.


Vanaf 1949 werd de landingswedstrijd voor gasballons "internationaal" genoemd. In de loop der jaren groeide deze wedstrijd uit tot een topmanifestatie met een wereldwijde uitstraling. De eerste heteluchtballons stegen op tijdens de Bevrijdingsfeesten van 1970: de Petrogaz van Willy Schaut, de Golden Eagle van Don Cameron en de Planta van Gerard Delforge. In 1972 liet André Sax de coördinatie van het ballongebeuren over aan zijn zoon Jean.


De benaming van de feestelijkheden werd in 1973 gewijzigd: de sterk aan de oorlog herinnerende naam "Bevrijdingsfeesten" werd vervangen door het ruimere en positievere begrip "Vredefeesten".


Het eerste Belgisch kampioenschap voor heteluchtballons was gepland voor de feesten van 1973. Slechte weersomstandigheden zorgden ervoor dat de wedstrijd pas in 1975 voor het eerst gehouden werd. Sinds 1977 is het kampioenschap omgedoopt tot een internationale landingswedstrijd.


Op 3 september 1978 verscheen een miniballon op de Vredefeesten. Reeds in 1981 werd de eerste specialevormballon gepresenteerd op de Grote Markt: het was Kermit de kikker van Libert. Dankzij de goede internationale contacten van startmeester Jean Sax kon het publiek vanaf 1987 talrijke specialevormballons bewonderen: ballons in de vorm van een konijn, een fakir, een trein, een fles, een kasteel, een dinosaurus, een ijsbeer,... de gekste ballons passeerden de revue. Ook in 2001 vormen de specialevormballons zonder twijfel de attractiepool bij uitstek van de Sint-Niklase Vredefeesten.


VREDEFEESTEN VANDAAG


Vandaag behoren de Vredefeesten tot de vijf belangrijkste ballonhappenings ter wereld. De manifestatie, die gratis aangeboden wordt, lokt jaarlijks circa 40.000 bezoekers. Doordat de ballons kunnen opstijgen vanuit het stadscentrum, hebben de Sint-Niklase Vredefeesten een heel apart karakter, zowel voor de toeschouwers als voor de piloten. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat van overal ter wereld ballonvaarders naar Sint-Niklaas komen om deze unieke sensatie te beleven.


Sinds het 50-jarig jubileum in 1997 worden de Vredefeesten opgevat als een totaalevenement met tal van nevenactiviteiten van vrijdagavond tot zondagavond, waarin de randanimatie een steeds grotere rol toebedeeld krijgt.

© STADSBESTUUR SINT-NIKLAAS